Aerotoxisch syndroom: ex-stewardess wint uitkeringszaak na klachten over vuilecabinelucht

Haar lichaamsfuncties vielen uit, ze kreeg knallende koppijn. Volgens stewardess Evelyn van den Heuvel door gif in de cabinelucht. Ze werd ontslagen, maar liet het daar niet bij zitten.

Tijdens een les taekwondo, tien jaar geleden, merkte Evelyn van den Heuvel voor het eerst dat er iets goed mis was. Ergens in april 2011 kon ze de ‘draaiende trap’ niet meer soepel maken. Daarbij wordt de tegenstander met een zwaai van het been hard tegen de zijkant van het lichaam geraakt. „Eerst kon ik die trap nog supernetjes, supermooi afronden”, vertelt ze. „Maar het lukte me steeds minder om mijn evenwicht te bewaren.” 

Van den Heuvel was destijds 26 jaar. Ze blaakte van gezondheid, sportte veel, „soms wel veertig uur in de week”. Daarnaast vloog ze als stewardess voor KLM fulltime de wereld rond: India, Thailand, Maleisië, veel Europese bestemmingen. Ook hierin kwam vanaf 2011 de klad. Haar werk matte haar steeds vaker af. Niet een beetje, maar enorm.

Plat spuiten

Tijdens ‘lay-overs’, de periode tussen de heen- en terugvlucht, sliep ze in hotels soms twintig uur achtereen. „Goh, wat fijn dat jij zo lekker lang kunt slapen”, reageerden collega’s.

Vervelender was dat Van den Heuvel haar passagiers niet meer goed kon helpen. Ze kreeg last van uitval in haar handen of benen – of overal tegelijk. In november 2011 werd ze opgenomen in een ziekenhuis in New Delhi, „vanwege gillende buik- en hoofdpijn”. Ze lag er een dag. „Niemand kon iets vinden, maar ze hadden me in het vliegtuig eerst wel met twee morfine-injecties plat moeten spuiten.”

Ruim tien jaar na haar eerste klachten zit Van den Heuvel thuis, in Berkel en Rodenrijs. Nadat ze in 2016 bij KLM werd ontslagen wegens werkweigering, bleef ze werkloos. Van den Heuvel wordt nog steeds snel moe, kan zich slecht concentreren. Elke dag slaapt ze na lunchtijd anderhalf à twee uur aaneengesloten; haar partner helpt op woensdagmiddag bij de opvang van hun zoontje en dochtertje. Veel inspanningen kan ze zich naast de kinderverzorging niet veroorloven. „Beter dan dit wordt het niet meer”, zegt ze.

Serieus genomen

Op 29 april oordeelde de Centrale Raad van Beroep, de hoogste bestuursrechter op het gebied van sociale zekerheid, dat Van den Heuvel recht heeft op een gedeeltelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering. Haar klachten leidden tot een substantiële arbeidsbeperking, aldus de uitspraak die pas later naar buiten kwam. „Ik voelde me voor het eerst serieus genomen”, zegt Van den Heuvel, al erkent ze ook dat ze zichzelf in de weg zat. In gesprekken met artsen deed ze zich aanvankelijk flinker voor dan ze zich in werkelijkheid voelde. 

Na de eerste melding van haar klachten in 2011 bij de bedrijfsarts bij KLM kwam er volgens haar een vage reactie. Van den Heuvel: „Die arts zei: ‘Er zit misschien iets van een bacterie of virus in de lucht, maar daar weten we nog weinig van.” De diagnose werd SOLK, somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. 

Zelf had ze, zo vertelde ze de arts, iets opgevangen over giftige stoffen in de cabinelucht – afkomstig van verbrande olie uit de motoren – die in de luchtcirculatie terechtkwamen. Had haar miserabele situatie iets met de neurologische effecten van dat ‘aerotoxisch syndroom’ te maken? „Elke keer als ik het vliegtuig uitkwam, de frisse lucht in, ging het namelijk al beter met me”, zegt Van den Heuvel. „Maar die woorden aerotoxisch syndroom waren bij KLM absoluut taboe, daar kon je niet over praten.” Een KLM-woordvoerder zegt om privacyredenen niet op het verleden van voormalige werknemers zoals Van den Heuvel in te kunnen gaan.

Administratief werk

Toen Van den Heuvel in 2012 het niet meer verantwoord vond door te vliegen, kreeg ze van KLM twee keer een administratieve baan, op de grond. Eerst in 2012, in 2013 nog een keer. Trainingen plannen, facturen controleren, personeelsdossiers in het goede mapje stoppen. Geen werk om enthousiast van te worden, maar ze was het vliegtuig uit. Van den Heuvel knapte op, had minder hoofdpijn, maar werd nog wel snel moe en ongeconcentreerd.

In 2016 viel de bijl: volgens de keuringsarts van uitkeringsinstantie UWV was Van den Heuvel 100 procent arbeidsgeschikt. „Mijn ziekte is niet erkend en daar kon die arts niets mee. Dus dan ben je gezond en volledig arbeidsgeschikt.” De 21 uur die ze op dat moment werkte, kostten haar heel veel moeite, liet ze de arts weten. „Mijn hele leven stond in het teken van dat werk; ik kon er niks inspannends naast doen.” Haar verzoek om administratief werk te blijven doen of om op de Dreamliner te worden ingezet – een gloednieuw toestel met schonere lucht – werd afgewezen.

Op staande voet ontslagen

Toen Van den Heuvel daarop weigerde weer fulltime aan de slag te gaan, werd ze door KLM op staande voet ontslagen. Van het UWV kreeg ze vanwege de werkweigering geen arbeidsongeschiktheidsuitkering. 

Het raakte haar diep. „Eerst je gezondheid naar de knoppen, daarna je baan kwijt, en ook nog eens geen geld.” Ze vocht de beslissing aan. Toen de rechtbank Rotterdam haar eind 2019 voor dertig uur arbeidsgeschikt beoordeelde – nog steeds niet genoeg voor een WIA-uitkering – ging ze in beroep. „Al was het maar om al die jonge meiden te waarschuwen die lekker de wereld gaan rondvliegen, maar vervolgens doodziek thuiskomen.” 

De meervoudige kamer van de Centrale Raad van Beroep gaf Van den Heuvel op 29 april gedeeltelijk gelijk. Zij heeft te veel klachten om volledig te kunnen werken, al kan ze volgens de bestuursrechter meer aan dan de twaalf uur die de oud-stewardess zelf als maximum hanteert. De Raad heeft het UWV opgedragen een nieuw besluit te nemen, op basis van 21 uur arbeidsgeschiktheid (drie keer 7 uur in de week). Daarmee werd Van den Heuvel de eerste ex-werknemer uit de luchtvaart die het recht op een WIA-uitkering verwierf op basis van gezondheidsklachten die volgens haar veroorzaakt zijn door vervuilde cabinelucht.

Gebrek aan bewijs

De Raad laat de oorzaak van de klachten van de oud-stewardess in het midden bij gebrek aan bewijs. Al zo’n twintig jaar wordt het aerotoxisch syndroom onderzocht; op aandringen van diverse Europese lidstaten en bezorgde vakbonden, bekijkt Europese luchtvaartorganisatie EASA het probleem. In Duitsland werd vieze lucht in de cockpit een groot onderwerp nadat eind 2010 een toestel van German Wings met 149 passagiers bijna was neergestort boven Keulen doordat de piloten onwel waren geworden door vieze lucht. In het Verenigd Koninkrijk trok de dood van British Airways-piloot Richard Westgate veel aandacht. Hij kampte lange tijd met problemen zoals die van Evelyn van den Heuvel.   

Dat er giftige stoffen uit verbrande olie uit de vliegtuigmotoren in het luchtcirculatiesysteem terecht kunnen komen staat wel vast, en ook dat mensen daar heel verschillend op reageren. Maar dan? Metingen van TNO in 2013 wezen uit dat er te weinig deeltjes in de cabinelucht aanwezig zijn om chronische gezondheidsklachten te kunnen veroorzaken. Internationaal onderzoek van Britse en Australische deskundigen uit juni 2017 stelde daarentegen wel zo’n verband vast. Zij pleitten voor erkenning van het aerotoxisch syndroom als beroepsziekte. 

Neuroloog Gerard Hageman van ziekenhuis Medisch Spectrum Twente gaat ook uit van een verband tussen het gif en de klachten. De externe deskundige op wiens advies de Centrale Raad van Beroep afging, baseerde zich op Hagemans onderzoek.

‘Uitspraak belangrijk voor anderen’

Wereldwijd lijden vele duizenden piloten, stewards, stewardessen en airmarshalls (beveiligers op vliegtuigen) aan het soort klachten als die van Evelyn van den Heuvel, stelt voormalig arts en vlieger Michel Mulder. Hij deed jarenlang onderzoek naar het fenomeen en trok er in de media veelvuldig over aan de bel. Mulder is blij dat Van den Heuvel in april verder kwam dan een zieke KLM-vlieger die in 2017 nog bot ving bij de rechter. „De uitspraak van de Centrale Raad van Beroep kan belangrijk zijn voor luchtvaartpersoneel met soortgelijke klachten”, zegt Mulder. Het UWV spreekt dat tegen. De uitspraak van 29 april staat op zichzelf, zegt een woordvoerder.

Klokkenluider Mulder schat dat in Nederland „ten minste vele honderden” mensen soortgelijke klachten hebben. „Alleen al bij KLM zijn het er zo’n driehonderd van de ongeveer drieduizend vliegers, 10 procent dus van het totale cockpitpersoneel.” Deze getallen staan haaks op informatie van KLM die zegt de afgelopen tien jaar slechts vier meldingen te hebben gekregen „van medewerkers die vermoedden dat zij een beroepsziekte hebben door de cabinelucht”. Mulder zegt in zijn medische praktijk, „ten minste negentig personeelsleden van KLM-cockpit- en -cabinepersoneel te hebben gehad met klachten zoals die van Van den Heuvel.”

De procedure tegen het UWV heeft veel energie gekost, zegt de oud-stewardess. Van den Heuvel maakt nu pas op de plaats, in afwachting van het nieuwe UWV-besluit over haar uitkering. Pas daarna zal zij een beslissing nemen over verdere stappen, zoals een letselschadeprocedure tegen KLM. „De eerste papieren die hiervoor nodig zijn, heb ik al verstuurd.”

Het Functioneel Neurologisch Instituut, dat mede is gespecialiseerd in de behandeling van patiënten met het aerotoxisch syndroom, constateert de laatste jaren een opvallende toename van patiënten, die actief zijn binnen de luchtvaartbranche.  

Bron: NRC