Wakker liggen is schuld van genen

Chronische slapeloosheid (insomnia) blijkt een kwestie van genetische aanleg. De biologische klok lijkt niet de belangrijkste veroorzaker van heftige slaapproblemen.

Een internationaal team van wetenschappers heeft nu voor het eerst zowel de hersencellen, de verwerkingsgebieden van emoties, als biologische processen in het brein gevonden, die direct betrokken zijn bij aanhoudende slapeloosheid. “We kennen nu het genetische risico veel beter”, bevestigen slaaponderzoeker en neurofysioloog prof. dr. Eus van Someren van de Vrije Universiteit en het Nederlands Herseninstituut in Amsterdam, en zijn VU-collega Daniëlle Posthuma, hoogleraar Statistische Genetica. “Chronisch niet goed in slaap kunnen komen, niet voor een enkele keer, maar soms jaren achtereen, is deels erfelijk bepaald en lijkt verankerd in de aanleg van het brein”, stellen zij.

Starten met medicijnenonderzoek

De resultaten van dit slaaponderzoek, dat nu al zo’n 30 jaar aan de gang is, vormen volgens de internationale slaaponderzoekers een belangrijke stap in het ontrafelen van de biologische mechanismen die zorgen voor slapeloosheid. Het wetenschappelijk tijdschrift Nature Genetics heeft de uitkomsten van dit onderzoek gepubliceerd. Binnen twee jaar wordt gestart met medicijnonderzoek bij patiënten, verwacht professor Van Someren. “Maar nu al kan veel worden bereikt met leefstijl-aanpassingen.” Wereldwijd slapen 770 miljoen mensen (zo’n 10 procent van de wereldbevolking) onophoudelijk slecht, het ondermijnt veelal hun functioneren overdag. Slapeloosheid is een van de meest voorkomende gezondheidsklachten. Veel mensen hebben af en toe een slechte nacht. Eén op de tien mensen slaapt zelfs chronisch slecht en heeft daar ernstig last van. 

Emotie, stress en spanning regelende circuits

“Het was echt zoeken naar spelden in een hooiberg”, erkent professor Van Someren. “Maar we hebben de schuldige genen gevonden. Dit ontsluit een heel nieuw gebied van onderzoek. En het gaat nu snel.” Zijn collega Daniëlle Posthuma zegt het zo: “Ons onderzoek laat zien dat het risico op slapeloosheid, net zoals bij andere neuropsychiatrische aandoeningen, bepaald wordt door honderden genen, met elk een heel klein effect. De individuele risicogenen zijn op zich niet zo interessant. Waar het om gaat is hoe ze gezamenlijk het risico op slapeloosheid kunnen doen toenemen. We onderzochten dat met een nieuwe methode, waardoor we heel specifiek bepaalde typen cellen in het brein konden aanwijzen.” Belangrijk zijn de gebiedjes in de hersenen die spanningen en emoties behoren op te ruimen, maar daartoe niet goed in staat zijn. Van Someren vertelt dat de oorzaken van slapeloosheid tot nu toe steeds gezocht werden in circuits in de hersenen die slaap regelen. “We moeten onze aandacht dus verschuiven naar circuits die emotie, stress en spanning regelen. De eerste resultaten daarvan zijn direct al spectaculair.”

Doorbraak

Voor deze studie werden zowel het dna als de slaapgegevens van wereldwijd 1,3 miljoen mensen onderzocht. Ook werd gebruikt gemaakt van gegevens van tienduizend vrijwilligers uit het Nederlands Slaapregister. De onderzoekers vonden uiteindelijk 956 genen die bijdragen aan het risico op slapeloosheid. “De bevindingen zijn een doorbraak, omdat we nu voor het allereerst ook in het laboratorium in individuele hersencellen naar onderliggende mechanismen kunnen gaan zoeken”, stelt VU-neurobioloog Guus Smit.