Breinsystemen & neurotransmitters

Breinsystemen

1. De hypothalamus: de ‘centrale regisseur’
In het bijzonder is de suprachiasmatische kern (SCN) in de hypothalamus cruciaal. Dit kleine gebiedje werkt als onze interne klok en regelt ons circadiaans (slaapwaakcyclus) ritme: het 24-uursritme dat bepaalt wanneer we slaperig of juist alert zijn.
• Verstoring van de SCN (bijvoorbeeld door onregelmatig slaapgedrag of te veel blauw licht ‘s avonds) kan slaapproblemen veroorzaken.
2. De hersenstam: de schakelaar tussen slapen en waken De hersenstam, vooral de pons en de medulla, reguleert de overgang tussen waken, non-REM-slaap en REM-slaap.
• Deze gebieden sturen signalen naar de hersenschors en zorgen ervoor dat we niet continu wakker zijn.
3. De thalamus: filter voor prikkels
Tijdens de slaap werkt de thalamus als een poortwachter: hij filtert zintuiglijke informatie (zien, horen, ruiken, proeven, voelen) weg zodat we niet constant wakker schrikken. Bij slapeloosheid kan deze filterfunctie verstoord zijn.
4. De epifyse (pijnappelklier): de melatonine-fabriek De epifyse maakt melatonine aan zodra het donker wordt. Dit hormoon vertelt je lichaam dat het tijd is om te slapen. Een tekort of ontregelde afgifte (bijvoorbeeld door nachtdiensten of jetlag) kan je slaapritme verstoren.

Neurotransmitters 

1. GABA (gamma-aminoboterzuur)
Waar: Wijdverspreid in de hersenen, vooral in de hypothalamus (o.a. de ventrolaterale preoptische kern, VLPO).
Rol: GABA is de belangrijkste remmende neurotransmitter. Neuronen in de VLPO sturen GABA om de ‘waakneuronen’ in de hersenstam en hypothalamus te remmen, waardoor je in slaap valt en blijft slapen.

2. Orexine (hypocretine)
Waar: Wordt gesynthetiseerd in de laterale hypothalamus.
Rol: Orexine houd je wakker door ‘arousal-netwerken’ te activeren in de hersenstam. Een tekort aan orexine veroorzaakt narcolepsie (plotselinge slaapaanvallen); een overactief systeem kan juist slapeloosheid bevorderen.

3. Serotonine
Waar: Gesynthetiseerd in de raphe nuclei, een groep kernen in de hersenstam (met name de dorsale en mediane raphe).
Rol: Serotonine helpt de slaap-waakcyclus te regelen en is een voorloper van melatonine. Het speelt een dubbele rol: het bevordert inslapen, maar in bepaalde circuits kan het ook waakzaamheid ondersteunen.

4. Dopamine
Waar: Vooral in de substantia nigra en het ventrale tegmentale gebied (VTA) in de middenhersenen.
Rol: Dopamine stimuleert alertheid en motivatie. Te veel dopamine-activiteit kan inslapen bemoeilijken. Remming van dopamine kan slaperigheid veroorzaken.

5. Noradrenaline (norepinefrine)
Waar: Wordt hoofdzakelijk gemaakt in de locus coeruleus (LC) in de pons.
Rol: Noradrenaline verhoogt waakzaamheid en aandacht. De activiteit van de LC stopt bijna volledig tijdens REM-slaap — dit is nodig om in dromen te kunnen ‘zitten’ zonder wakker te worden.

6. Acetylcholine
Waar: Wordt geproduceerd door neuronen in de pontine tegmentum (pons) en basale voorhersenen.
Rol: Acetylcholine is hoog tijdens waken én REM-slaap. Het speelt een sleutelrol bij de overgang naar REM-slaap en het in stand houden daarvan.

Hoe werken de neurotransmitters samen:
*GABA remt actieve waaksystemen zoals orexine, dopamine en noradrenaline
*Orexine zorgt dat dopamine en noradrenaline actief blijven -> meer alertheid
*Tijdens REM-slaap zijn acetylcholine-neuronen actief, terwijl noradrenaline en serotonine ‘uit’ staan

Slaapproblemen ontstaan vaak doordat de fijne samenwerking tussen deze hersengebieden en neurotransmitters uit balans raakt. Factoren zoals stress, onregelmatige slaaptijden, lichtblootstelling, medicijnen of psychische aandoeningen kunnen deze kwetsbare balans verstoren.

Door beter te begrijpen welke systemen en stoffen betrokken zijn, kunnen we gerichter zoeken naar oplossingen – variërend van leefstijlveranderingen tot therapieën die zich richten op specifieke neurotransmitters.